Sumerowie – co wiemy o nich i ich kulturze?

Sumerowie to tajemnicza kultura, która nie posiada pełnej gamy źródeł historycznych, które mogłyby potwierdzić ich autetyczność, historię oraz kulturę. W tekście próbuję przedstawić informacje na ich temat, niestety omawiany lud jest to obecnie temat rzeka.

Kim byli Sumerowie według Wikipedii?

Sumerowie stali się w jednym momencie jako najstarszym krajem, plemieniem, które było na naszej planecie. Do momentu opublikowania tekstu nikt inny nie chciał potwierdzać innych faktów.

Zanim przejdę do omawiania czegokolwiek to warto ustalić kilka faktów, które dadzą podwalinę do dalszego rozwinięcia tematu. Z tego też powodu na początku przedstawiam pojęcie związane z omawianym ludem.

Sumerowie to starożytny lud nieznanego pochodzenia, który pod koniec IV tysiąclecia przed naszą erą stworzył wysoko rozwiniętą cywilizację w południowej Mezopotamii, którą nazwano Sumer. Posługiwali się językiem sumeryjskim i pismem klinowym (są przypuszczenia, że to właśnie wymyślili to pismo). Na początku II tysiąclecia przed naszą erą Sumerowie zostali podbici przez napływających Amorytów i wchłonięci przez nowo powstałe państwo – Babilonię.

Według źródła nazwa ludu pochodzi od akadyjskiego wyrazu šumeru, który określa także położenie geograficzne obszaru, na którym zamieszkali. To co mi wiadomo to była Dolna Mezopotamia. Natomiast historycy dowiedzieli się o istnieniu ludu sumeryjskiego dopiero na początku XX wieku.

Gdzie zamieszkiwali Sumerowie?

Tak jak każdy i Sumerowie musieli gdzieś mieszkać, spać, itp. Według informacji to rejon,gdzie przebywali to Sumer i jest to starożytna kraina leżąca w południowej części Mezopotamii (w dzisiejszych czasach to południowy Irak). Wybudowali na terenie Mezopotamii szereg miast, z których największe to: Eridu, Ur, Lagasz, Umma, Uruk, Kisz, Sippar.

Sumerowie prowadzili osiadły tryb życia. Trudnili się głównie hodowlą, rolnictwem i rzemiosłem, ale nie utworzyli jednak scentralizowanego państwa, a jedynie system miast-państw. Każde z nich posiadało swojego króla, który tak naprawdę miał jednocześnie kilka funkcji. Poza funkcją władcy był jednocześnie najwyższym kapłanem, dowodził wojskiem oraz był odpowiedzialny za władzę religijną i administracyjną.

Co jeszcze podpowiada nam Wikipedia na temat Sumerów?

Wśród badaczy, naukowców i historyków trwa dyskusja nad pochodzeniem Sumerów. Można potwierdzić, że pojawili się oni w Dolnej Mezopotamii w drugiej połowie IV tysiąclecia przed naszą erą. To co wiadomo to według odkrytych źródeł pisanych nazywali siebie czarnogłowymi przybyłymi ze wschodu.

W latach dwudziestych XX wieku uważano, że Sumerowie byli ludnością autochtoniczną, która wytworzyła w Dwurzeczu kulturę archeologiczną. Natomiast pojawiały się głosy, że przywędrowali do Mezopotamii. Ten głos nie cieszył się zbytnio powodzeniem wśród naukowców i przez to też podupadł dosyć szybko. Współcześnie badacze skłaniają się do tego, że Sumerowie to ludność napływowa, obca dla autochtonów z Dolnej Mezopotamii pod względem kulturowym, językowym i etnicznym.

W czasie badań badań życia codziennego austriacki naukowiec Wiktor Christian zwrócił uwagę na kilka aspektów na temat obyczajów i zachować sumeryjskich. Według niego lud ten używał do budowy szczególnie świątyń cegieł techniką, która nie była znana w tych rejonach do momentu pojawienia się tego ludu.

Do tego dochodzi jeszcze sprawa ubiorów, które zostały zbadane pod względem ich wzorów. Nie pasowały one do ogólnych standardów, bo posiadały liściasty motyw. Naukowiec na podstawie tych informacji wysnuł wniosek, że Sumerowie nosili na co dzień spódniczki z liści. Ubierali się podobnie jak ówcześni mieszkańcy takich krajów jak Indie, Polinezja, Cejlon, czy też Indonezja.

To co jeszcze Wiktor Christian zauważył to było to, że najwięcej analogii odnalazł wśród obyczajów ludów tybetańskich. Było to najczęściej: golenie głów, zaprzęgi zwierząt pociągowych, związki religijne. Sumeryjski sposób wytwarzania zbroi przypominał mu himalajski, metoda dojenia krów od tyłu – sposoby mongolski i kaukaski, sumeryjskie ozdoby przyrównał do indonezyjskich.

Na podstawie swoich badań Christian stwierdził, że Sumerowie najprawdopodobniej należeli do ludów Tybetu i Assamu. Ich wędrówka do Mezopotamii, do której dotarli w neolicie, przebiegała przez morza południowe. Teorię austriackiego naukowca zdają się potwierdzać badania Jana Brauna, zajmującego się pochodzeniem języka sumeryjskiego. Naukowiec wykazał jego wspólne cechy z grupą tybeto-birmańską.

Według źródła współcześnie lwia część naukowców przypuszcza, że macierzysta kraina Sumerów znajdowała się w górach. Tę tezę, po pierwsze, opierają na tym, że wyrazy kraj i góra w piśmie sumeryjskim zapisywane były podobnie, jak nie jednakowo. Po drugie, potwierdzać pogląd zdaje się sposób budowania świątyń na wzgórkach-tarasach. Jest mało prawdopodobne, że taką technikę mogli opracować mieszkańcy równin.

Badania nad językiem w pewnym stopniu mogą w sposób wspomóc potwierdzić pochodzenie Sumerów. To co ustalono to pochodzi jako jeden z języków azjatyckich. Niestety nie udało się ustalić dokładnego regionu, ale prace do tej pory nie zostały uwieńczone sukcesem, choć poszukiwania były prowadzone nawet na obszarach bardzo oddalonych od Azji.

Pomocna dla badaczy nad językiem sumeryjskim jest onomastyka, czyli nauka nad nazwami własnymi w każdym języku. Ustalono, że nazwy miast, zasiedlonych przez Sumerów, nie należą do języka sumeryjskiego. Wypływa wniosek, że ludność, która napłynęła w połowie IV tysiąclecia przed naszą erą zastała w Dolnej Mezopotamii już wysoko rozwiniętą kulturę, którą przybysze wchłonęli i wzbogacili o własne dokonania.

Czy badano migrację i pochodzenie Sumerów?

Oczywiście badano pochodzenie Sumerów, przynajmniej takie informacje do mnie docierają. W obecnych czasach zawsze pojawi się przynajmniej jedna osoba, która podejmie się zadania zbadania danego faktu, kultury, religii, narodu oraz wielu innych spraw.

Jeden z naukowców, Cyryl Gadd, próbował ustalić pochodzenie Sumerów na podstawie analizy wędrówek ludności w neolicie. Padło stwierdzenie badacza, że trudno jest wyjaśnić niemal jednocześnie w dwóch oddalonych regionach rozwinęły się dwie cywilizacje (chodzi tutaj o sumeryjską i egipską) nieróżniące się zbytnio od siebie pod względem poziomu kulturowego. Doszedł jednak do wniosku, że ten skok kulturowy musiał zapewnić dopływ ludności, która wniosła własne innowacje. Możliwe, że migracja ta mogła rozpocząć się w Indiach (w czasie trwania kultura Kulli, która trwała w czasie neolitu), dotrzeć do Zatoki Perskiej, a następnie nad Morze Czerwone.

Badacz Bedřich Hrozný w 1943 roku opublikował teorię o dwóch falach migracji Sumerów. Pierwsza z nich opierała się, że Sumerowie pochodzili z Bliskiego Wschodu, natomiast droga migracja biegła przez Azję Centralną. Pierwsza fala dotarła do Dolnej Mezopotamii w okresie trwania kultury al-Ubajd, druga zaś – w okresie Uruk. W przypadku pierwszego okresu i przybycia ludu to musiało to wprowadzenie innowacji oraz opanowanie terenu musiało się stać pod koniec trwania al-Ubajd. Natomiast w drugim przypadku lud mógł opanować teren zaraz po przybyciu i to bez wcześniejszego rozmyślania oraz pokojowego wpływania na otoczenie.

Teoria o przybyciu Sumerów znad morza nie zaprzecza przypuszczeniom, że migrowali z Tybetu, Himalajów czy Płaskowyżu Irańskiego. Mogli wędrować na południe przez Indie aż do morza, potem skręcili na zachód, płynąc do ujścia Tygrysu i Eufratu. Żeglugę prawdopodobnie poznali jeszcze w kraju macierzystym lub nauczyli się jej w trakcie wędrówki. Według zwolenników morskiej migracji Sumerów padają przypuszczenie, że według mitów dom Enki (sumeryjskiego boga słodkich wód, boga mądrości, jednocześnie czczony jako stwórca człowieka) – Abzu – znajdował się na dnie oceanu, Natomiast jako drugi powód można podsunąć wyniki badań, że Sumerowie, przywędrowawszy nad brzegi Tygrysu i Eufratu, niemal od razu organizowali system gospodarki wodnej na wysokim poziomie. Innymi słowy musieli znać się na technologiach wodnych.

Sumerowie w innych źródłach

Pogrzebałem w innych źródłach i dowiedziałem się, że Sumerów bardzo trudno umieścić w czasie – co wcześniej potwierdzałem w swoim tekście. Chronologia ma wspomóc badaczy, historyków i naukowców w celu ustalenia okresu dzielącego naszą rzeczywistość od jakiegoś faktu historycznego, ale w przypadku omawianego narodu jest to jednocześnie bardzo duży problem. Sumerowie posługiwali się kalendarzem księżycowym, czyli elementem regulującym czas był księżyc i jego fazy. Sumeryjski rok kalendarzowy składał się z 12 miesięcy i trwał 354 dni.

Co za tym idzie wypada kilkanaście dni różnicy pomiędzy naszym słonecznym kalendarzem a księżycowym. Co za tym idzie dla poprawienia wygody oraz działania działalności państwa, pojawiła się potrzeba poprawienia kalendarza i synchronizowania go z rokiem słonecznym, poprzez periodyczne uzupełnianie dodatkowym, trzynastym miesiącem. Nigdy jednak nie doszło w tej dziedzinie do pełnej zgodności, dlatego też wszelkie próby rekonstrukcji sumeryjskiej chronologii w dokładnych datach na podstawie istniejącego sumeryjskiego kalendarza skazane są na niepowodzenie.

W Sumerze podjęto inne kroki, aby móc w inny sposób datować i jednocześnie móc kontrolować państwo. Przez to w trzecim tysiącleciu przed naszą erą wydarzenia datowano według lat panowania królów. W okresie panowania każdego z nich zapisywano najważniejsze wydarzenia kolejnego roku, tworząc stopniowo wykaz określeń rocznych.

Przy najważniejszych dokumentach badacze napotkali wiele problemów. Jednym z powodów jest to, że były one kopiowane, z tego też powodu powstało kilka wersji źródeł chronologicznych. A co za tym idzie to ustalenie która wersja jest prawdziwa jest bardzo trudne. Drugim powodem jest tłumaczenie tekstów klinowych, które obecnie są bardzo trudne do przetłumaczenia. Często powodem jest to, że teksty są często uszkodzone, a wiedza na temat języka sumeryjskiego czy akadyjskiego ciągle się rozwija. Dla niektórych mogą pojawić się różnice w tłumaczeniach, dokonywanych na przestrzeni lat. Przez to też postawione hipotezy mogą zostać zmienione albo całkowicie usunięte z powodu nowego tłumaczenia.

W obecnych czasach część dokumentów nie zostało jeszcze przetłumaczonych nie tylko z tego powodu. Pojawia się też kwestia stanu większości tabliczek sumeryjskich, są w złym stanie. Dokumenty są niekompletne, połamane, zatarte intencjonalnie lub na skutek warunków atmosferycznych. Dodatkowo mała ilość źródeł chronologicznych czyni z historii Sumerów potocznie nazwaną pływającą chronologią.

Okresy związane z Sumerami i ich krajem

Wspominałem o okresie Uruk przy Sumerach, ale też są inne czasy, gdzie ten naród działał i rozwijał się. Są między innymi okresy, gdzie jest wyraźny podział na dynastie i ich panowanie w rejonie.

Wspomniany przed chwilą okres trwał w latach od około 3750-3100 przed naszą erą. Zakres czasowy jest tak naprawdę sporny. Prawdopodobnie w tym czasie Sumerowie stworzyli podwaliny swojej cywilizacji. W mieście Uruk odkryto pierwsze sumeryjskie budowle monumentalne, głównie świątynie – okręg E-anna (to jeden z dwóch okręgów świątynnych; jego nazwa oznacza Dom Nieba i potwierdzono, że jest to najbardziej kompletny zespół świątyń, jaki udało się znaleźć w Mezopotamii). Powstały największe ośrodki miejskie: Uruk, Umma, Adab, Larsa, Ur.

Nastąpił rozwój rolnictwa i rzemiosła, postęp w kształtowaniu się specjalizacji w pracy oraz centralnej administracji w świątyniach oraz wprowadzono pieczęcie cylindryczne. W tym czasie pojawiły się pierwsze struktury polityczne i nastąpił znaczny postęp w rozwoju urbanizacji oraz techniki. A to przyniosło wiele innowacji, między innymi: wozy transportowe, koło garncarskie, radło. Około 3100 roku przed naszą erą pojawiły się pierwsze archaiczne tabliczki z pismem obrazkowym o treści gospodarczej oraz pierwsze listy leksykalne.

Po poznaniu sztuki oraz narracji jaka była wprowadzona można było odczytać, że pojawiała się postać króla kapłana, który stał na czele społeczeństwa i był jego obrońcą oraz opiekunem. Można też odczytać ze scen wyraźny podział oraz hierarchię społeczną.

Natomiast okres Dżemdet Nasr trwał pomiędzy 3100-2900 rokiem przed naszą erą. Okres ten jest wyodrębniony z okresu Uruk arbitralnie i równie dobrze mogło by go nie być, a okres Uruk mógłby kończyć się w okolicach 2900 roku przed naszą erą. Głównym powodem takiego podziału jest to, że odnaleziono zmiany w ceramice powiązanej z Sumerami. A do tego jeszcze nastąpił rozwój osiedli typu miejskiego, takich jak: Uruk, Umma, Kisz, Nippur, Lagasz, Kesz, Adab, Zabalam, Ur, Larsa, Szurupak, Tell Uqair. Można też zobaczyć rozwój pisma, systemów rozliczeń towarowych oraz list leksykalnych zwłaszcza w miastach Uruk i Dżemdet Nasr.

Pojedyncze archaiczne tabliczki odnaleziono też w Tell Uqair, Kisz i Ummie. Według informacji właśnie w tym okresie powstały pierwsze formy państwowości. Każde sumeryjskie miasto (tak jak znane nam greckie państwa-miasta) było jednocześnie ośrodkiem niezależnej władzy. Społeczeństwo wykształciło hierarchię i podział ról przy pracy: jedni zajmowali się rolnictwem, inni budowaniem, jeszcze inni kanałami nawadniającymi.

Okres wczesnodynastyczny trwał pomiędzy latami 2900-2350 przed naszą erą i został podzielony na trzy podokresy. Każdy z nich posiadał swoje charakterystyczne cechy.

Pierwszy z nich był w latach 2900-2700 przed naszą erą i nastąpiła wtedy szczególna rozbudowa miasta Uruk. Przypadał akurat na ten okres panowanie I dynastii z Uruk oraz miasta Kisz. Pojawiły się wzmianki o pierwszym historycznym władcy, którego nazwano Enmebaragesi. Był on tak naprawdę dwudziestym drugim królem. Choć wszystkie źródła potwierdzają dominującą rolę Kisz w świecie sumeryjskim, to nie ma pewności, że władza Enmebaragesiego rozciągała się nad całym Sumerem.

W tym okresie rozwijała się sieć kanałów nawadniających, archeolodzy znaleźli więcej dokumentów pisanych niż we wcześniejszych warstwach archeologicznych. Z tego okresu pochodzą najstarsze teksty pisane z Ur.

Drug z podokresów wczesnodynastycznych trwał w latach 2700-2500 przed naszą erą. To co źródła przekazują to w Uruku nadal panowała I dynastia, natomiast w Kisz panowała już II dynastia. W tym okresie powstały pierwsze współcześnie znane hymny świątynne. Dominującym miastem w tym okresie stało się Uruk, gdzie panowała I dynastia. Większość państw-miast budowało w tym czasie potężne mury obronne. Świadczyło to o zagrożeniu jakie mogły pojawić się ze strony sąsiadów lub obcych ludów.

Ostatnim, trzecim okresem wczesnodynastycznym jaki pojawił się trwał pomiędzy 2500-2350 rokiem przed naszą erą. W tym czasie państwa=miasta rywalizowały ze sobą o hegemonię. Według źródeł w pojawiły się pierwsze znane próby zjednoczenia Sumeru najpierw pod panowaniem Eannatuma z Lagasz, a potem Lugalzagesiego, który obrał stolicę swojego państwa w Uruku.

W tym momencie ostatecznie ustalono i powszechnie wprowadzono system pisma mieszanego, czuli wyrazowo-sylabowego. To co mi wiadomo to dostosowanego go do pełnego zapisu języka mówionego. Nastąpiła dalsza schematyzacja form znaków w kierunku pisma klinowego. Powstało wiele inskrypcji wotywno-fundamentalnych poszczególnych władców, często w rozbudowanej formie literackiej. Prawdopodobnie był to czas powstania niektórych mitów i eposów zachowanych do czasów współczesnych w kopiach z początku drugiego tysiąclecia przed naszą erą.

Kolejnym okresem jaki pojawia się na liście został nazwany okresem akadyjskim i trwał w latach 2350-2200 przed naszą erą. Król Sargon I zjednoczył i zcentralizował państwo Sumeru i Akadu, a stolicę umieścił w mieście Agade. Pojawiły się teksty dwujęzyczne sumeryjsko-akadyjskie i czysto akadyjskie. Dzięki temu pojawiły się pierwsze słowniki z przekładami na akadyjski.

Monarchowie z dynastii akadyjskiej określali się jako Królowie Kiszu oraz jako Władcy Czterech Stron Świata. To nazewnictwo oznaczało jedynie panowanie nad bardzo rozległym państwem. Polityczna klęska Sumeru nie pociągnęła za sobą skutków w postaci regresu kultury i cywilizacji. Sumerowie pozostali nadal ważnym czynnikiem w nowo powstałym państwie, a Akadowie przyswoili sobie wiele ze zdobyczy kulturowych tego narodu i sami wnieśli wiele do dalszego rozkwitu cywilizacji mezopotamskiej. Efektem było stworzenie sumero-semickiej kultury, która przetrwała jeszcze dwa tysiące lat.

Dla wiadomości chciałbym przekazać, że państwo akadyjskie upadło w okolicach 2200 przed naszą erą, a Sumer dostał się pod panowanie gutejskie. Wspomniane panowanie trwało do około 2116 roku przed naszą erą i było nazwane okresem gutejskim. Zniszczono wiele miast z wyjątkiem autonomicznego państwa-miasta Lagasz. Sumeryjscy ensi (sumeryjski tytuł oznaczający księcia lub namiestnika prowincji) mieli dużo swobody w kierowaniu swoimi miastami. Tak naprawdę zaowocowało to zapoczątkowaniem przemian, będących przyczyną rozkwitu kultury. Najbardziej znanym z nich był Gudea z Lagasz, który poprzez wprowadzenie reform i inwestycje budowlane zapewnił bardzo silną pozycję swojemu państwu-miastu w świecie sumeryjskim.

Okres historyczny zakończył się rebelią władcy Uruku Utuhengala przeciwko Gutejom i uniezależnieniem się od nich.

Przedostatnim okresem znanym badaczom jest okres nowosumeryjski, który trwał w latach 2116-2004 przed naszą era. W tym czasie nastąpiło zjednoczenie kraju pod panowaniem królów z trzeciej dynastii z Ur.

Nastąpił okres nazywany złotym wiekiem kultury i cywilizacji. Tak naprawdę był to czas bogatego piśmiennictwa i przez to odnaleziono liczne inskrypcje królewskie, kompozycje literackie. A do tego wszystkiego jeszcze pojawiły się dysputy filozoficzne, przysłowia, bajki, teksty wróżebne, magiczne i dydaktyczne oraz prawne. W miastach kwitło budownictwo świątynne, rozwijała się sztuka i architektura. Mimo mądrych rządów oraz szeregu zwycięstw militarnych przedstawicieli trzeciej dynastii z Ur powoli następował zmierzch państwa sumeryjskiego. Postępowała semityzacja, narastało rozwarstwienie społeczne oraz rosły koszty utrzymania państwa. Okres ten zakończył się udanym najazdem na Sumer plemion semickich oraz Elamitów.

Ostatnim okresem jaki się pojawił był to starobabiloński, który rozpoczął się po około 2004 roku przed naszą erą. Z czasem zanikało państwo sumeryjskie, nawet jako jedno narodów zależnych od silniejszych. Sumerowie mieli już nigdy nie stanowić żadnej siły politycznej. Na terenie Mezopotamii powstało kilka terytorialnych państw. Realizowano plan likwidacji języka, natomiast w dużych dawnych ośrodkach świątynnych powstał rodzaj wielkiej antologii literatury sumeryjskiej. Miało to na celu zapomnienie przez wszystkich o narodzie i kulturze sumeryjskiej.

Bibliografia

1. Sumerowie;
2. Sumer:
3. Pismo klinowe;
4. Onomastyka;
5. Kultura Kulli;
6. Okres Ubajd;
7. Okres Uruk;
8. Enki;
9. Abzu;
10. Zarys chronologiczny historii Sumerów;
11. E-anna;
12. Ensi;

---

Pod tym linkiem jest informacja co pisałem na temat Sumerów.