Jak kształtowała się warszawska Wola?

Od pewnego czasu jestem związany z warszawską dzielnicą Wola. Chodząc w przeróżne miejsca, słuchając kilku osób oraz czytając przeróżne artykuły dociera do mnie chęć napisania czegokolwiek na temat tej dzielnicy. Po zebraniu kilku linków do źródeł postanowiłem siąść, przeczytać podumać i odpowiednio przygotować dla Was tekst. Może nie będzie to jakiś tam wspaniały tekst, bo oparty na ogólnie znanej historii tej dzielnicy dostarczonej przez wielu.

Początki Woli

Początki dzielnicy Wola tak naprawdę rozpoczynają się w czasach średniowiecznych, gdzie trudno tak naprawdę określić kiedy została założona. Na pewno wiadomo, że w 1367 roku pojawiła się pierwsza wzmianka o wsi Wielka Wola, która była wtedy własnością książąt mazowieckich. Natomiast do XVI wieku wieś przeszła w ręce królewskie, łącznie z Ochotą i Czystem, gdzie wschodnia granica wzdłuż dzisiejszej ulicy Okopowej i Towarowej wytyczona przez rzeczkę Drnę. Ta granica miasta istniała do XIX wieku, kiedy Warszawa decyzją rady miasta rozrosła się.

W 1575 roku pojawiła się pierwsza wzmianka o osadzie Wola przy trakcie do Sochaczewa. W tej informacji wymieniana jest drewniana świątynia w rejonie obecnego skrzyżowania ulicy Redutowej i Wolskiej oraz liczne zabudowania. Dodatkowo wyjaśniono skąd pochodzi nazwa obecnej dzielnicy. Nazwano to miejsce z powodu zwolnienia wsi od danin na rzecz księcia. W tym samym roku na polach między wsią Wielka Wola a Starym Miastem odbyła się elekcja króla polskiego, na którego wybrano księcia siedmiogrodzkiego Stefana Batorego. Elekcje odbywały się w tym miejscu aż do 1794 roku. Wybrano tu 10 królów Polski, a nazwa osiedla. Natomiast nazwa Koło wywodzi się od Koła Rycerskiego, czyli miejsca gdzie stawało zgromadzenie posłów ziemskich.

W czasie walk ze Szwedami w 1656 roku wieś zostaje spalona wraz z kościołem, a następnie zostaje odbudowana. Do końca XVIII wieku przyszła dzielnica nie tylko się rozrasta o kilka wsi, ale też przechodzi do rąk prywatnych, dzięki czemu jest możliwe powiększenie miejsca oraz powstania wolskiego jurydyka. W 1764 roku został wzniesiony pałac otoczony parkiem przez królewskiego ministra Henryka Brühla. Został on zburzony w toku późniejszych działań wojennych w czasie insurekcji kościuszkowskiej. Zanim doszło do walk to w 1770 roku wzniesiono na granicy miasta tak zwane Okopy Lubomirskiego o charakterze sanitarnym. Dzięki temu powstała ulica Okopowa. Natomiast w 1794 roku zniszczono Wolę w czasie Insurekcji kościuszkowskiej w czasie walk z wojskami pruskimi. To co wiadomo to punktem oporu były szańce wokół kościoła pod wezwaniem Świętego Wawrzyńca.

Wola od początków XIX wieku do końca II wojny światowej

Na przełomie XVIII i  XIX wieku powstało założenie stworzenia cmentarzy na Woli. Dzięki temu powstają cmentarze wiary katolickiej, luterańskiej, kalwińskiej, żydowskiej, prawosławnej, muzułmańskiej oraz cmentarz karaimski. W przypadku budowy to w 1818 roku wzniesiono Rogatki Wolskie, które zostały zaprojektowane przez Jakuba Kubickiego na ulicy Towarowej w pobliżu ulicy Chłodnej. W obecnej chwili akurat ich nie zobaczymy na żywo, zostały zniszczone w 1942 roku.

W połowie XIX wieku Warszawa powiększyła się i jej granice sięgnęły ulicy Skierniewickiej, co pozwoliło wchłonąć dalszą część obecnej dzielnicy przez stolicę. A 8 kwietnia 1916 roku włączona została cała Wola do Warszawy na mocy rozporządzenia generała – gubernatora Hansa von Beselera. Zanim obydwa włączenia się zdarzyły to 6 września 1831 roku odbyła się bohaterska obrona Reduty Wolskiej pod dowództwem generała Józefa Sowińskiego, zakończona zdobyciem reduty przez wojska rosyjskie. Ta walka została opisana przez Adama Mickiewicza w wierszu Reduta Ordona w 1832 roku.

Dzięki rozwojowi kolei warszawsko – wiedeńskiej oraz zniesieniu pańszczyzny na wsi Wola zyskała na tym i od drugiej połowy XIX wieku rozpoczęła się ekspansja przemysłu na Woli. Dzięki temu powstają ogrody na Ulrychowie, elewatory zbożowe, garbarnie, browary, przędzalnie, gazownia na Woli (w 1888 roku), elektrownie tramwajowa na Przyokopowej (w 1908 roku) i miejska na Prądzyńskiego (w 1911 roku). A do tego jeszcze zakłady przemysłowe jak Lilpop, Rau i Loewenstein, Norblin Buch i Werner (w 1820 roku), Gerlach, Temler i Szwede, zakłady papiernicze Franaszka i inne. 28 stycznia 1905 roku pojawiły się strajki na Woli jako protest przeciwko krwawej niedzieli w Rosji. W wyniku stłumienia buntu około 400 ludzi zostało rannych i zabitych. Przez to Wola zyskuje miano Czerwonej Woli, a policja carska zatrzymuje w tajnej drukarni Marcina Kasprzaka w kwietniu 1904 roku, który zostaje stracony na Cytadeli w 1905.

W okresie międzywojennym poprawiają się warunki bytowe ludności, a to wszystko w związku z likwidacją carskich fortów, które ograniczały rozwój miasta. Dzięki spokojowi rozbudowano sieć tramwajów elektrycznych, nie tylko na Woli, ale w całej Warszawie. W dzielnicy zadział dalszy rozwój przemysłu, powstała fabryka radioodbiorników Philipsa. Od 1951 roku są to Zakłady Radiowe imienia Marcina Kasprzaka. 3 sierpnia 1936 roku założono publiczny park imienia Józefa Sowińskiego z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Woli wg projektu Zygmunta Hellwiga i Kazimierza Kozłowskiego, na polecenie prezydenta Warszawy, Stefana Starzyńskiego. Zlokalizowano go częściowo na terenie Fortu Sowińskiego, częściowo na terenie dawnych glinianek i cegielni Merenholca, włączono w jego obszar także fragmenty wałów.

W dniu 9 września 1939 roku rozpoczęła się obrona Reduty Wolskiej przez żołnierzy Zdzisława Pacak – Kuźmirskiego oraz całej Woli. Broniono się do momentu kapitulacji Warszawy w 27 września. A 2 października 1940 roku powstaje Getto Warszawskie, gdzie tak naprawdę ta część zostaje zamknięta 16 listopada poprzez postawienie muru. Zlikwidowane zostaje dopiero po powstaniu żydowskim w maju 1943 roku. Ta dzielnica znajdowała się głównie w obecnej dzielnicy Śródmieście, lecz częściowo obejmowała jeszcze Wolę. Prawdopodobnie od 5 sierpnia do 7 sierpnia 1944 roku byłą rzeź Woli w czasie Powstania Warszawskiego, w której ginie około 60 000 mieszkańców. Jak dobrze kojarzę to gdzieś czytałem, że wolska rzeź trwała od 1 sierpnia, a główne ataki faszystowskich wojsk to trwały we wcześniej wspomnianym okresie.

Obecne czasy

Po zakończeniu działań wojennych cała Warszawa rozpoczęła się odbudowywać, nie ominęło żadnej warszawskiej dzielnicy. Każdy element warszawskiego krajobrazu skorzystał z tego, nawet przemysł, który na Woli nie tylko odbudował się, ale też rozbudował. Powstaje Zachodnia Dzielnica Przemysłowa a w niej Zakłady imienia Marcina Kasprzaka, Róży Luksemburg, imienia Ludwika Waryńskiego. A do tego jeszcze Zakłady Farmaceutyczne Polfa, Zakłady Budowy Maszyn Lampowych oraz wiele innych. Do tego jeszcze powstają osiedla mieszkaniowe, które umożliwiają zamieszkanie robotników jak najbliżej ich zakładów pracy.

Przez rozbudowywanie się Warszawy to pojawiła się ekspansja miasta w stronę Woli. Urzędnicy nie wiedzieli co zrobić z gruzem to wpadli na pomysł wykorzystania ich na stworzenie góry w Parku Moczydło (która nadal stoi). Dzięki inwestycjom, nakładom pracy oraz odpowiedniemu zaplanowaniu pojawiają się przebudowy i zmiany układu głównych ulic. Do tego znikają zrujnowane przez wojnę kamienice i powstają blokowiska. Znika targowisko Kercelak, a jest to spowodowane pojawieniem się trasy W-Z, która akurat przecinała to miejsce i nadal jest jedną z arterii Warszawy.

W 1951 roku włączono do Warszawy tereny dzisiejszego Bemowa, które w tamtym roku zostały dołączone do składu dzielnicy Wola. Natomiast czterdzieści jeden lat później, czyli w 1992 roku wydzielono nową dzielnicę z Woli, a jest nią dzielnica Bemowo.

Obecnie dzielnica, którą opisuje, przeżywa swój renesans. Jest to spowodowane tym, że na Woli znajduje się o wiele więcej przestrzeni niż w Centrum (gdzie obecnie nie ma już miejsca na budowę nowych budynków) a do tego jeszcze są możliwości przebudowania budynków po dawnych Zakładach oraz fabrykach, które już nie istnieją albo zmieniły swoją lokalizację.

Ciekawostki

Drna (nazywana też Drzasną lub Drzęsną) to rzeka w Warszawie, obecnie praktycznie niewidoczna na powierzchni ziemi. Do XIX wieku była widoczna na powierzchni, lecz została skanalizowana przez ówczesne władze. Jej koryto obecnie widoczne jest w rejonie ujścia do Wisły.

Kercelak to nazwa bazaru założonego w 1867 roku na placu należącym do Józefa Kercelego i znajdował się przy zbiegu dzisiejszych ulic Leszno, Okopowa i Towarowa. Zajmował teren o powierzchni ok. 1,5 ha i był największym targowiskiem przedwojennej Warszawy. Handlowano obuwiem, ubraniami, żywnością i wszelkiego rodzaju tandetą. Od strony Okopowej handlowano zwierzętami. Panowało przekonanie, że sprzedać i kupić można tu wszystko, „od flaków z pulpetami po używane kotły gorzelnicze” jak pisał w swoich wspomnieniach piewca warszawskiego folkloru Stefan Wiechecki Wiech. Między drewnianymi budkami funcjonowały też lotne szulernie, kwitł handel trefnym, czyli kradzionym towarem. W czasie okupacji niemieckiej sprzedawano na Kercelaku również towary rekwirowane przez Niemców – naftę, bimber, rąbankę, a nawet można tutaj było kupić broń i fałszywe dokumenty. Po sowieckim nalocie we wrześniu 1942r. spłonęło ponad 1000 straganów, Niemcy zamknęli bazar na początku 1944r. Do czasów obecnych nie przetrwał żaden z okolicznych budynków, dziś na miejscu bazaru znajduje się skrzyżowanie Okopowej z al. Solidarności.

Definicje

Ochota jest to dzielnica Warszawy położona w lewobrzeżnej części miasta. Według danych GUS 1 stycznia 2014 roku Ochota miała powierzchnię 9,72 km², a liczba mieszkańców (stan na 31 grudnia 2013 roku) wynosiła 84 594. Jest najgęściej zaludnioną dzielnicą Warszawy (8703 osób/km²).

Czyste jest to osiedle w warszawskiej dzielnicy Wola. Do 1916 roku, istniała gmina Czyste. Do początków XX wieku wieś Czyste obejmowała tereny nie tylko dzisiaj wyróżnianego w warszawskim Miejskim Systemie Informacji obszaru Czyste w granicach Woli, lecz również spore fragmenty dzisiejszej Ochoty.

Jurydyka jest to osada obok miasta królewskiego, rzadziej enklawa na gruntach miejskich, niepodlegająca władzom miejskim i miejskiemu sądownictwu. Jurydyki istniały już w średniowieczu lecz nasilenie ich powstawania nastąpiło od XVI wieku, po uzyskaniu pełnej dominacji szlachty nahttp://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Jean-Pierre_Norblin_de_La_Gourdaine_001.jpgd miastami. Właścicielami jurydyk była szlachta lub Kościół. W miejscach takich powstawały struktury konkurencyjne wobec ich miejskich odpowiedników, nie skrępowane przepisami i ograniczeniami miejskimi — odbywały się w nich targi, działali nie zrzeszeni w cechach rzemieślnicy.

Jurydyki Warszawy to zespół jurydyk otaczających Warszawę do czasu ich likwidacji przez uchwaloną 18 kwietnia 1791 ustawę zwaną Prawem o miastach. W przypadku Warszawy jurydyki powstawały wokół Starego i Nowego Miasta, skutecznie ograniczając rozwój miasta. Jurydyki oprócz różnych, prywatnych właścicieli, posiadały też własne sądownictwo, straże, ratusze i często też różne prawa miejskie czy własne herby.

Bibliografia

1. http://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_Woli;

2. http://pl.wikipedia.org/wiki/Drna;

3. http://pl.wikipedia.org/wiki/Ochota;

4. http://pl.wikipedia.org/wiki/Czyste_%28Warszawa%29;

5. http://pl.wikipedia.org/wiki/Jurydyki_Warszawy;

6. http://pl.wikipedia.org/wiki/Jurydyka;

7. http://pl.wikipedia.org/wiki/Park_im._gen._J%C3%B3zefa_Sowi%C5%84skiego_w_Warszawie;

8. http://pl.wikipedia.org/wiki/Getto_warszawskie;

9. http://warszawa.wikia.com/wiki/Wola;

10. http://www.warszawska-wola.strefa.pl/ciekawe.htm;