Historia
Czy Konfederacja Barska to pierwsze polskie powstanie zbrojne?

Czy Konfederacja Barska to pierwsze polskie powstanie zbrojne?

Każdy hasłowo zna to wydarzenie w historii Polski, lecz mało kto pamięta odpowiednie szczegóły w tej sprawie. Z tego też powodu spróbuję rozwikłać teorię zawartą w tytule tego wpisu. Innymi słowy chcę przedstawić swoją opinię na temat czy Konfederacja barska była polskim powstaniem zbrojnym.

Konfederacja Barska – co ogólnie mówi Wikipedia

Ogólnie Wikipedia twierdzi, że konfederacja barska trwająca w latach 1768–1772 to inaczej zbrojny związek szlachty polskiej, utworzony w Barze na Podolu 29 lutego 1768 roku. Powodem utworzenia była chęć obrony wiary katolickiej i niepodległości Rzeczypospolitej i została była przeciwko: kurateli Imperium Rosyjskiego, królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i popierającym go wojskom rosyjskim. Celem konfederacji było zniesienie ustaw narzuconych przez Rosję, a zwłaszcza tych dających równouprawnienie innowiercom.

Przez niektórych historyków uważana jest za pierwsze polskie powstanie narodowe.


Pułaski w Barze, obraz pędzla Kornelego Szlegla
Źródło: Konfederacja barska

Jako kolejną ciekawostką z Wikipedii można się dowiedzieć, że ogólną nazwą konfederacji barskiej określa się 66 lokalnych konfederacji Korony i Litwy. Przedstawiciele tych 66 cząstkowych związków tworzyli zorganizowany pod koniec października 1769 roku naczelny organ władzy zwany Generalnością.

Informacje z innych źródeł

4 marca 1768 roku w Barze zawiązano i zaprzysiężono związek zbrojny Konfederacji. Zawiązanie Konfederacji barskiej było rozpoczęciem wojny domowej, ale też wypowiedzeniem wojny Rosji, ponieważ zaatakowano obecne w granicach Rzeczypospolitej rosyjskie wojsko.

23 marca 1768 roku na Radzie Senatu podjęto uchwałę o wezwaniu wojsk rosyjskich w celu stłumienia powstałej Konfederacji. 21 czerwca 1768 roku ogłoszono w Krakowie pod przewodnictwem marszałka województwa krakowskiego Michała Czarnockiego, akt zawiązania Konfederacji krakowskiej. Zgromadzenie poparło program Konfederacji barskiej. W 1768 roku Konfederacja szybko rozprzestrzeniła się na Małopolskę, Wielkopolskę i Ukrainę, a w 1769 roku objęła swoim zasięgiem Litwę.

Konfederację barską stanowiły wojska pospolitego ruszenia, czyli ze zorganizowanym rosyjskim wojskiem mogła się różnić wyposażeniem oraz doświadczeniem w walkach. Największe zgromadzenie wojsk konfederatów liczyło około 20 tysięcy ludzi, a już na samym początku w Polsce było około 40 tysięcy żołnierzy rosyjskich. Do tego trzeba było też doliczyć siły popierające króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. 19 czerwca 1768 roku Rosjanie zdobyli Bar. To nie przyniosło dobrych skutków dla polskiego króla, bo szlachta przeniosła walki na Ukrainę, licząc na pomoc pobliskiej Turcji.

W lipcu 1768 roku przeciw szlachcie polskiej oraz Kościołowi katolickiemu i unickiemu zbuntowali się kozacy i pańszczyźniani chłopi dowodzeni przez Maksyma Żeleźniaka i Iwana Gontę. Doszło wówczas do tak zwanej rzezi humańskiej. Liczba zabitych jest trudna do ustalenia, a niektóre szacunki mówią o nawet 20 tysiącach zamordowanych Polaków i Żydów. Niektórzy historycy uznają, że do antypolskich wystąpień podburzali wtedy Rosjanie. Szkoda, że nie znaleziono na to żadnych dowodów, są bardziej postawione hipotezy.


Marszałek konfederacji barskiej Michał Hieronim Krasiński przyjmuje dostojnika tureckiego, obraz Januarego Suchodolskiego
Źródło: Konfederacja barska

25 września 1768 roku Turcja faktycznie wypowiedziała wojnę Rosji pod pretekstem żądania opuszczenia Polski przez wojska rosyjskie. Pomocy wojskowej i finansowej udzieliła też Francja. W październiku w Białej utworzono Radę Generalną Stanów Skonfederowanych, tak zwaną Generalność. Stanowiła ona naczelny organ władz Konfederacji barskiej i dowództwo, którego powołanie było warunkiem udzielenia pomocy ze strony Francji.

Po pewnym czasie Konfederacja barska rozprzestrzeniła się na cały kraj. Wybuchały potyczki, małe powstania lokalne, broniono twierdz. 7 kwietnia 1769 roku, w okolicy wsi Barwinek, skoncentrowały się siły konfederackie księcia Jerzego Marcina Lubomirskiego Tu prowadzono zaciągi i zorganizowano jeden z największych obozów konfederackich.

13 października 1770 roku w Preszowie, Konfederaci barscy uchwalili akt detronizacji Stanisława Augusta Poniatowskiego, przedstawianego jako stronnika Rosji, intruza i uzurpatora tronu polskiego. 3 listopada 1771 roku Kazimierz Pułaski, z upoważnienia zwierzchnika Generalności porwał Stanisława Augusta Poniatowskiego, który zdołał jednak uciec. Porwanie króla było błędem dla porywających, ponieważ Konfederaci zostali uznani za ten czyn niemal za królobójców i wycofali swoją pomoc wszyscy dotychczasowi sprzymierzeńcy.

Walka partyzancka przeciw wojskom rosyjskim i królewskim trwała przez ponad cztery lata. Jako ostatnie broniły się Tyniec, Lanckorona, Wawel i Jasna Góra, która padła 18 sierpnia 1772 roku i była ostatnim ważnym punktem obrony Konfederatów barskich.


Chorągiew konfederatów barskich
Źródło: Konfederacja barska

5 sierpnia 1772 roku w Petersburgu Rosja, Prusy i Austria podpisały traktat rozbiorowy Polski. Decyzja o rozbiorze Polski zapadła już w 1771 roku, jednak państwa zaborcze wykorzystały Konfederację barską jako pretekst do opanowania anarchii w Polsce, a co za tym szło – zabranie jej ziem. I rozbiór Polski był najważniejszym skutkiem Konfederacji barskiej. Po jej upadku nastąpił też szereg represji.

Moja ocena na temat Konfederacji barskiej

Patrząc na wydarzenia jakie były od genezy aż po skutki historii Konfederacji barskiej nie można jednoznacznie odpowiedzieć czy jest to zryw niepodległościowy czy też nie. W tamtych czasach zdobyć teren można było poprzez kilka dróg, rozpocząwszy od wojen, poprzez związki małżeńskie książąt a skończywszy na pojawieniu się wojsk jednego państwa na terenie drugiego i zaproponowanie swojego kandydata.

Osobiście mogę stwierdzić, że Konfederacja barska była dobrym pomysłem na działania rosyjskie. A do tego też chęcią zatrzymania dalszego rozwoju wypadków, jakie mogły zastać ludzi po kilku latach rządzeniach Polską. Nie wspomnę też o królu Stanisławie Auguście Poniatowskim, o którym skomentował ktoś inny i w fajniejszej formie pod tym linkiem. Jakby nie on to może w zupełnie inny sposób można było zdziałać.


Kurtka kawaleryjska barska
Źródło: Konfederacja barska

Kończąc temat to chciałbym odpowiedzieć wreszcie na pytanie zawarte w temacie. Otóż Konfederacja barska to ostatni zryw polityczno-militarny jeszcze wolnej Polski przed rozbiorami, gdzie mogły być jakiekolwiek szanse na uratowanie sytuacji. Oczywiście przez pewien czas pomagali polskiemu pospolitemu ruszeniu inne kraje, ale zamiary porwania króla były inaczej zrozumiane to prawdopodobnie walki mogły trwać o wiele dłużej. Co za tym idzie wynik mógłby być zupełnie inny.

A czy to było pierwsze tego typu powstanie? To co mi wiadomo to tak. Jest to pierwsze polskie powstanie zbrojne. Do tej pory tak naprawdę to były albo przepychanki i bunty w kraju albo wojny prowadzone jako kraj.

Bibliografia

  1. Konfederacja barska;
  2. 1768 – 1772 r.: Konfederacja barska.