Twierdza Boyen
Twierdza Boyen jest jedną z nielicznych budowli, które są niesamowite na naszych polskich Mazurach. Z tego też powodu chce je opisać na swoim blogu. Nie wiem jak Wy, drodzy czytelnicy, podchodzicie do tego.
Wstępne słowo
Każdy słyszał o Twierdzy Boyen, lecz nie każdy słyszał gdzie jest i co ona przeżyła. W tym tekście chciałbym przynajmniej trochę przybliżyć historię tego miejsca. Na samym początku chciałbym wprowadzić podstawowych informacji zanim będę cokolwiek wyjaśniał dalej w tym tekście.
Wspomniana przed chwilą budowla to twierdza o kształcie gwiazdy, stanowiąca ważny obiekt strategiczny. Położona jest ona w zachodniej części Giżycka, na wąskim przesmyku pomiędzy dwoma dużymi jeziorami mazurskimi. Budowano ją w latach 1844–1856 z rozkazu króla Fryderyka Wilhelma IV i została ona przygotowana dla załogi liczącej około 3000 żołnierzy.
Źródło: Twierdza Boyen
Wzniesiona została na obszarze Prus Wschodnich liczącym około 100 ha i stanowiła główne ogniwo w łańcuchu umocnień zamykających od wschodu dostęp na teren państwa pruskiego.
Jak się budowała twierdza Boyen
Każda budowla miała swój początek, tak samo jak Boyen. Z tego też powodu warto spojrzeć na te czasy, kiedy jeszcze w tym samym miejscu było zupełnie co innego.
A może jednak przejdę jak to było na początku z tym budowaniem.
To co mi wiadomo to pierwsze plany powstania twierdzy pochodziły z 1818 roku i były odzwierciedleniem doświadczeń genenerała von Grolmanna oraz von Boyena z wojen napoleońskich. Jednak ostateczną decyzję o wybudowaniu fortyfikacji podjęto dopiero 9 sierpnia 1841 roku. Autorem projektu był Johann Leopold Ludwig Brese, który wcześniej zaprojektował Fort Winiary oraz pozostałe elementy Twierdzy Poznań. Dokładną lokalizację uzgodniono po lokalnej wizji w 1842 roku przez generałów: von Grolmanna, von Krausenecka oraz von Astera.
5 kwietnia 1843 od projektu i pierwszych prac ziemnych rozpoczęła się budowa w rejonie donżonu, czyli niwelacji terenu i kopania studni. Prace rozpoczęte przez genenerała Astera dokończono w 1846 roku według projektu majora Westphala. 24 grudnia 1846 rok król Fryderyk Wilhelm oficjalnie nadał twierdzy nazwę Feste Boyen, czyli w języku polskim Twierdza Boyen. Połowa bastionów, tj. trzy otrzymały nazwę od imion generała von Boyena – Leopold, Ludwig i Hermann, a trzy pozostałe – Recht, Schwert, Licht od jego rodowego zawołania.
Okres pierwszej wojny światowej
Wiadomo, że z czasem ufortyfikowania w jakikolwiek sposób starzeją się i szybciej czy wolniej stają się czymś bezużytecznym. Wtedy trzeba w jakikolwiek sposób dostosować to do aktualne użytkowania, bądź też spróbować jeszcze bardziej unowocześnić.
To co wyczytałem to Twierdza Boyen przeżyła obydwie wojny światowe i była militarnie wykorzystywana. Do tego stopnia wojsko wykorzystywało, że w niektórych momentach trudno było podejść do tego miejsca było bez niczyjej wiedzy.
W czasie I wojny światowej na początku nie było zapotrzebowania wykorzystania tego miejsca do ewentualnych działań wojennych. Dzięki temu można było na spokojnie doprowadzić tutaj odpowiednie zapasy do dalszego transportu.
Jednak wszystko się zmieniło w czasie bitwy pod Tannenbergiem (17 sierpnia do 2 września 1914 roku), gdzie na terenie twierdzy i okolicy stacjonowało 4 tysięcy żołnierzy z jednostek pomocniczych pod dowództwem płk. Hansa Busse. Załoga prowadziła działania zaczepne, pozorując większą grupę, ocenioną przez Rosjan na dywizję piechoty.
Źródło: Twierdza Boyen
23 sierpnia Rosjanie zamknęli pierścień okrążenia wokół Giżycka razem z twierdzą, ale zatrzymali się 16 kilometrów od Giżycka. Sama twierdza nie była atakowana, ale jej artyleria wspierała oddziały polowe i obronę atakowanego od 25 sierpnia Giżycka. 27 sierpnia komendant twierdzy odrzucił rosyjską propozycję kapitulacji. 7 września niemiecka 36 Dywizji Piechoty dotarła do twierdzy kończąc jej okrążenie.
Po I wojnie światowej władze niemieckie uznały twierdzę za przestarzałą i przemianowano na obiekt zaplecza, umieszczając w niej między innymi szpital.
II wojna światowa i wykorzystanie twierdzy Boyen
Przez decyzję po wcześniejszym okresie wojennym nie zmieniono funkcji budowli. Z tego też powodu w latach 1941–1944 na terenie twierdzy funkcjonował szpital polowy. Po zamachu na Hitlera, który odbył się 20 lipca 1944 w Wilczym Szańcu, do kwatery głównej Hitlera w dniu 22 i 23 lipca 1944 dojeżdżał na konsultacje laryngolog dr Giesing.
W twierdzy ulokowany był III wydział XII oddziału Sztabu Generalnego Obce Armie Wschód z Mamerek. Wydziałem kierował płk. Alexis Freiher von Roenne podległy generałowi Gehlenowi. Placówka wywiadu w twierdzy miała kryptonim Emma. Do dyspozycji Roennego był budynek koszarowy zlokalizowany po prawej stronie od wejścia przez Bramę Giżycką, między bastionami Ludwik i Leopold. Budynek koszarowy przeznaczony był dla około 500 żołnierzy.
W budynku tym analizowano zdobyte na froncie dokumenty oraz werbowano do współpracy oficerów Armii Czerwonej. Oficerów radzieckich dowożono tu z różnych obozów jenieckich. Nabór agentów odbywał się metodą kija i marchewki. Niechętnych do współpracy kierowano do więzienia w Rynie, a podejmujący współpracę zostawali w wydzielonym sektorze twierdzy.
Według Jürgena Thorwalda w Twierdzy Boyen funkcjonował ośrodek szkoleniowy dla oficerów ROA. Potwierdzają to relacje robotnika przymusowego Franciszka Charubina, pomocnika maszynisty, który w 1944 roku na dworcu kolejowym w Giżycku spotykał oficerów w mundurach niemieckich, rozmawiających po rosyjsku. Zwykli żołnierze ROA przypuszczalnie szkoleni byli w koszarach w Orzyszu. Relacja tego samego Charubina – do Orzysza przybywały transporty jeńców czerwonoarmistów, a wyjeżdżały transporty żołnierzy w niemieckich mundurach, śpiewających rosyjskie piosenki.
Źródło: Twierdza Boyen
Na terenie twierdzy funkcjonowało laboratorium oceniające jakość żywności dostarczanej do Wilczego Szańca.
Twierdza Boyen po drugiej wojnie światowej
W 1945 Niemcy opuścili twierdzę bez walki. Po II wojnie światowej twierdzą zarządzało wojsko polskie, które przekazało jej część cywilnym zakładom spożywczym, w większości zlikwidowanym po 1989 roku. W 1975 roku twierdza uznana została za zabytek architektury. Po opuszczeniu przez wojsko, twierdza była ogólnodostępna, co spowodowało dewastację, oraz pożary spichlerzy w 1996 i 1997 roku.
W 1994 r. miasto przekazało większość twierdzy powstałemu we wrześniu 1993 r. Towarzystwu Miłośników Twierdzy Boyen. Towarzystwo zagospodarowało teren twierdzy i zapewniło całodobowy nadzór. Udostępniło większość obiektów do zwiedzania wyznaczając ścieżki oraz przewodników. W koszarowcu przy Bramie Giżyckiej urządzono schronisko młodzieżowe i Muzeum Twierdzy Boyen. W twierdzy odbywają się rekonstrukcje historyczne i zloty motocykli oraz koncerty w amfiteatrze położonym w rawelinie.
Inne ciekawe informacje na temat twierdzy Boyen
Z punktu widzenia strategii obronnej linia Wielkich Jezior Mazurskich odgrywała istotną rolę. W przededniu I wojny światowej naturalne elementy terenowe i wybudowane wokół Twierdzy Boyen umocnienia miały zablokować, na czas rozstrzygnięcia na froncie zachodnim, wkraczającą do Prus Wschodnich armię rosyjską. W tym momencie giżycki fort odgrywał również istotną rolę w mobilizacji wojsk na terenie Mazur, a gdy po przeprowadzeniu mobilizacji większość armii została wyprowadzona z Giżycka, w mieście pozostało pod komendą płk. Busse około 4000 żołnierzy.
Źródło: Twierdza Boyen
Po I wojnie światowej zmieniono zastosowanie twierdzy, tworząc w niej między innymi szpital. W przededniu II wojny światowej Twierdza Boyen była jednym z punktów zbornych armii niemieckiej, która z terenu Prus Wschodnich wkroczyła na terytorium Polski. Brygada Forteczna Lötzen wchodziła w skład grupy Armii Nord nacierającej ku Mławie i Modlinowi i brała udział w walkach m.in. pod Wizną. W okresie wojny w fortyfikacji miał swą siedzibę ośrodek Abwehry szkolący żołnierzy z armii generała Własowa, którzy przeszli na niemiecką stronę. W czasie ataku na miasto w styczniu 1945 roku twierdza została opuszczona bez walki.
