Początki Japonii

Dawna Historia

1 września 2015

Początki Japonii

Swój tekst tak naprawdę rozpoczynam tym, że kiedyś zasłyszałem (źle czy dobrze), że wyspy japońskie zasiedlili Chińczycy. Z tego też założenia sam startuję i chciałbym się przekonać czy dobrze zapamiętałem początki wyspiarskiego kraju z Azji. Tego założenia będę się trzymał przynajmniej na samym początku. Zobaczymy jak to będzie już pod koniec tekstu.

Mity i legendy

Rozpoczynam tak naprawdę od kwestii mitów i legend powiązanych z początkiem Japonii. W niektórych krajach nie ma zapisów, ale za to są opowieści jak to kraj zaistniał, na przykład jak to jest z Polską – nie ma żadnych dokumentów potwierdzających powstanie państwa polskiego, tylko po pewnym czasie wspominki.

Izanagi i Izanami
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Kobayashi_Izanami_and_izanagi.jpg

Według mitologi japońskiej wyspy japońskie stworzyła para bogów, Izanami i Izanagi, która zeszła na Ziemię. Raczej to był Pływający Most Niebios. Jak obydwoje stali to Idzanagi zanurzył swą boską włócznię w głębinach oceanu, która bardziej przypominała rozlany tłuszcz, i pomieszał płyn. Po jej wyjęciu, z grotu skapnęła kropla, jak zastygło to powstała wyspa Onogoro (według informacji to próżno jej szukać na mapie, prawdopodobnie chodzi o rejon Osaki). Następnie powstało jeszcze osiem głównych wysp: Honshu, Shikoku, Oki, Sado, Iki, Oshima i Tsushima. Tymczasem Idzanagi i Idzanami zeszli na Onogoro (tłumacząc na polski to Samookrzepła), wbili włócznię w ziemię i wybudowali wokół niej dwór.

Para bogów przystąpiła do ceremonii zaślubin i wszystko stało się według wcześniej ustalonej ceremonii. Jedno obeszło prowizoryczny słup (czyli włócznię) z lewej strony, drugie zaś z prawej, a po spotkaniu twarzą w twarz mieli połączyć się jako mąż i żona. Pech chciał, że Idzanami popełniła fopa i jako pierwsza odezwała się. Konsekwencje tego nierozważnego i niezgodnego ze zwyczajem czynu odczuli małżonkowie później. Na początku bogowie nie wiedzieli jak skonsumować związek. Mieli chwilę zastanowienia, lecz nic nie wymyślili. Podpatrzyli dwa ptaki, szczęśliwym trafem. Zwierzęta wyraźnie uświadomione prowadziły miłosne zagrywki, natomiast bogowie nie w ciemię bici byli w lot pojęli, w czym tkwi sedno sprawy. Narodził się pierwszy potomek – stwór nad wyraz nieudany, stanowiło to skutek uboczny źle przeprowadzonej ceremonii zaślubin. Trzeba było w takim razie ją powtórzyć. Uczynili to oczywiście i tym razem, Idzanagi, jak przystało, pierwszy zabrał głos. A skoro błąd w sztuce został naprawiony, para ochoczo zabrała się do dalszego tworzenia, płodzenia oraz podobnych spraw. Powstały kolejne wyspy, elementy ich krajobrazu, świat roślin i zwierząt oraz bóstwa tym wszystkim zarządzające.

Dokumenty i inne potwierdzone informacje, które stwierdzają początki Japonii

Według obecnych informacji najstarszymi dokumentami potwierdzającymi kreowanie się Japonii oraz instytucji jaką jest cesarz należa Kojiki (nazywana też Księgą Dawnych Wydarzeń) oraz Nihonshoki (nazwana Kroniką japońską). Pierwsza z nich powstała w roku 712, natomiast ta druga to pochodzi z 720 roku i czasami nazwana jest Nihongi. Księgi te, choć pochodzą z VIII wieku, wyczerpująco opisują najdawniejsze dzieje Japonii i do dziś uważane są za święte księgi shintoizmu. Kojiki składa się z trzech ksiąg. Pierwsza z nich opisuje okres od początku świata do czasu założenia cesarstwa, a dwie pozostałe są kronikami prowadzonymi do 628 roku, w którym to roku skończyły się rządy cesarzowej Suiko. Nihongi z kolei składa się z trzydziestu ksiąg, z czego dwie opisują tak zwany okres bogów, a pozostałe stanowią kroniki ziemskich wydarzeń. Te akurat kończą się na panowaniu cesarzowej Jitō w 697 roku. Zarówno Kojiki jak i Nihongi powstały z rozkazu cesarskiego w celu umocnienia władzy cesarza, a do tego jeszcze nadanie boskiego autorytetu panującemu i jego rodowi oraz podporządkowaniu narodu boskim posłańcom na ziemi. Przez wieki zostały one podniesione do rangi ksiąg świętych i stanowiły podstawę nauczania od okresu Meiji aż do 1945 roku, kiedy to Japonia poniosła klęskę podczas II wojny światowej. W dzisiejszych czasach wykorzystywane są przez uczonych wielu dyscyplin – historyków, archeologów czy językoznawców – jako pewnego rodzaju źródło wiedzy.

Obydwie księgi oparte są na przekazach ustnych, przez to ich wiarygodność historyczna podważa wielu współczesnych historyków. W zapisach, szczególnie w Kojiki, obfituje wiele opowieści i legend o najdawniejszych oraz pierwszych władcach Japonii. Szkoda, że nie odnaleziono poparcia zbyt wielu dowodów archeologicznych. Dzieje się tak być może z dwóch powodów. Po pierwsze, nauka archeologii w Japonii jest stosunkowo młoda, a badania nad Kojiki rozpoczęto dopiero w XVIII wieku. Praca nad interpretacją tej księgi trwa do dziś, a osoby, które pochodzą spoza Japonii, mają swój udział w tych badaniach dopiero od niespełna stu lat. Po drugie, rząd kraju hamuje możliwość przeprowadzenia badań archeologicznych grobowców uznawanych za potencjalne miejsca pochówku legendarnych władców tłumacząc, że nie należy naruszać świętości tych miejsc i zakłócać spokoju zmarłych.

Heian-kyō
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Daidairi_of_Heiankyo.jpg

Jak to bywa, w zagranicznych źródłach można też odnaleźć potwierdzone informacje, w tym przypadku mamy tak samo. Potwierdzają nam chińskie kroniki dynastycznych. Pierwszej wzmianki i to dosyć ważnej można znaleźć w kronice wcześniejszej dynastii Han, zwanej Ch’ ien Han shu (od 206 roku p.n.e. do 8 roku n.e.) oraz w kronice późniejszej dynastii Han, Hou Han shu (25 – 220 rok). Opisuje ona kraj Wa (inaczej Wakoku), który podzielony był na sto lub więcej małych państewek, tylko część z nich posyłało daninę na rzecz chińskiego dworu.

Warto zwrócić uwagę na nazewnictwo jakie stosowali starożytni Chińczycy w stosunku do Japonii, nazywają oni zarówno kraj oraz Japończyków Wakoku, przypuszczalnie oznaczało to kraj karłów. Obecna nazwa kraju, czyli Nihon (bądź też Nippon), po polsku Japonia, pojawiła się prawdopodobnie dopiero w VII wieku naszej ery, kiedy to japoński dwór zażądał od dworu chińskiego, aby ten zaprzestał stosować nazwę Wa. Nazwa Nihon oznacza kraj wschodzącego słońca i odnosi się ona do geograficznego położenia Japonii względem Azji. Co do ostatniego określenia jest jedna teoria, która śmie twierdzić, że nazewnictwo kraju pochodzi od znaczenia znaków. Nazwę zapisywano 日本, gdzie znak 日 oznacza dzień lub słońce, a znak 本 oznacza początek. W połączeniu tych dwóch znaków daje nam złożenie 日本 – początek dnia, czytane jako Nihon a nam znane pod nazwą Japonia. Tak więc, wydawałoby się współczesne, określenie Japonii jako kraju wschodzącego słońca, wywodzi się od semantyki znaków jakimi nazwa kraju została zapisana już wieki temu.

Kolejne informacje można odnaleźć w kronice dynastii Wei o tytule Weishih, gdzie zapisy dotyczą okresu od 238 do 247 roku, kiedy to poselstwa z Japonii były kilkakrotnie wysyłane do chińskiego gubernatora, który rezydował wówczas w Korei nieopodal dzisiejszego Seulu. Posłowie chińscy z kolei rewizytowali Japonię i byli oni przyjmowani na Kyūshū. Notatki odnoszące się do tych wydarzeń zostały sporządzone na podstawie opisów naocznych świadków, którymi najprawdopodobniej byli urzędnicy lub kupcy chińscy, którzy podczas swoich podróży po Japonii odwiedzali jej ośrodki polityczne. Kolejna istotna informacja, którą przekazuje nam kronika Weishih dotyczy małego państewka Yamatai, położonego na wyspach japońskich, którym rządziła królowa Himiko. Kolejnymi istotnymi wzmiankami o kraju kwitnących wiśni pojawiają się dopiero w kronikach dynastii południowej Sung. Owe zapisy świadczą już o regularnych kontaktach dworu chińskiego z japońskim, który zlokalizowany był wówczas na półwyspie Kii, w Yamato.

Domysły i niedopowiedzenia

Wielu badaczy uważa, że wyspy japońskie zasiedlono kilkaset lat wcześnie niż potwierdzają je dokumenty. Według części z nich śmie twierdzić, że miało to miejsce około 500 tysięcy lat temu. Chociaż częściej przyjmowane jest 200 tysięcy lat wstecz. W tamtych czasach tereny zamieszkiwały ludy zbieraczy i łowców. Głównym pożywieniem były dziki, jelenie, a także orzechy i jagody. Grupy zamieszkujące wyspy w okresie paleolitu liczyły od 20 do 150 osób a do tego jeszcze miały charakter pokoleniowy i koczowniczy. Wtedy Japończycy zakładali siedziby na otwartych przestrzeniach. Archeolodzy odnaleźli najstarszy szkielet w Mitogawie i według oceny badaczy liczy około 17 tysięcy lat.

Na terenie Japonii w okolicach 13 tysięcy lat p.n.e pojawiły się pierwsze (i przy okazji najstarsze na świecie) naczynia ceramiczne. Ich odkrycie wyznacza początek okresu Jōmon, czyli kultury wzoru sznurowego. W okresie Jōmon od 5000 lat p.n.e upowszechnił się osiadły tryb życia, gdzie grupy rozrastały się tworząc społeczności plemienne. Natomiast około 400 r p.n.e. do Japonii dotarli przybysze z kontynentu różniący się cechami fizycznymi oraz odmienną kulturą. Okres migracji do Japonii był ściśle związany z ryżem, który w tym okresie był stosowany na większą skalę.

Tak naprawdę historia Japonii rozpoczęła się od kształtowania się państwa w okresie Kofun (250 – 710 rok n.e.), kiedy powstała w Yamato większa federacja plemienna, która to stopniowo rozszerzała swoją kontrolę nad inne rody. W ciągu V i VI wieku wykształcił się centralny ośrodek władzy, czyli dwór cesarski, stabilna dynastia cesarska, której kontynuacja jest tylko w linii męskiej (kobiety z rodu cesarskiego też mogły obejmować tronu) po obecne czasy. W połowie VI wieku kręgi dworskie zapoznały się z buddyzmem. Razem z wprowadzaniem nowych ideami przybyli do Japonii wykształceni mnisi, rzemieślnicy, a wraz z nimi nowe techniki i technologie. Początkowo wpływ nowej religii był ograniczony, doprowadził jednak do ostrych konfliktów wśród starszyzny rodowej. W 587 rok, z powodu walk zbrojnych, zwyciężyło stronnictwo popierające buddyzm z rodem Soga na czele. Ród ten, między innymi dzięki sukcesom gospodarczym oraz mariażom swoich kobiet z władcami, zdominował scenę polityczną.

W 645 roku przewrót pałacowy zwany po japońsku taika-no kaishin, czyli przewrót wielkiej zmiany zakończył dominację rodu Soga. Dwaj przywódcy, Naka no Ōe oraz Kamatari z rodu Nakatomi, zapoczątkowali reformy zmierzające do obalenia autonomii rodów i wprowadzili absolutną władzę cesarską. Dzięki czemu ziemia miała być własnością cesarza, a on wydzielał z niej działki uprawne. Podatki z przydziałów były przeznaczone na utrzymanie rodziny cesarskiej, dworu oraz administracji. Zaplanowane reformy trwały kilkadziesiąt lat ze względu na trudności natury zewnętrznej (wojna z koreańskim państwem Silla) i wewnętrzne (opór niektórych wielkich rodów, walki z Ajnami na północy kraju). Dzieło Naka no Ōe, który objął tron w 668 roku jako cesarz Tenji, kontynuował jego brat cesarz Temmu, a po nim cesarzowa Jitō zostało ukoronowane ogłoszeniem w 702 roku kodeksu ery Taihō. Uważa się, że od tego czasu Japonia stała się scentralizowanym państwem opartym na normach prawnych.

W 710 roku dwór i administracja przeniosły się do nowej stolicy, do miejscowości Heijō – kyō. Przejście od ustroju rodowego do absolutnych rządów cesarskich i ukształtowanie nowych organów władzy wymagało zabiegów dyplomatycznych i organizacyjnych. Kodeks ery Taihō został wzorowany na chińskim ustawodawstwie, wprowadzał on instytucje i obyczaje, jakich w Japonii jeszcze nie było. Według informacji zarządzanie krajem miało odbywać się przez organy administracji centralnej i prowincjonalnej. Najważniejszym organem stała się Wielka Rada Stanu (zwana w Japonii też jako Daijō – kan lub Dajō – kan), składająca się z ministrów (określanymi daijin), radców cesarskich, kontrolerów i archiwariuszy. W hierarchii ministrów najwyższą pozycję zajmował pierwszy minister, zwanym też jako daijō – daijin. Co do jego powoływania to nie było akurat konieczne. Inni ministrowie byli mianowani, którzy byli podzieleni na lewą stronę (zwani też jako sadaijin) i prawą stronę (udaijin). Sprawowali oni nadzór nad 8 resortami, po cztery dla każdej ze stron. Natomiast sprawami związanymi z shintō zajmował się, cieszący się nieco mniejszym autorytetem, Urząd ds. Kultu (zwane też jako Jingi – kan).

Co do prowincji najwyższą władzę sprawowali gubernatorzy (na których wolano kokushi, kami) oraz zarządcy powiatowi (gunji). W przypadku wsi to podzielono je na jednostki równe 50 domostwom, a na ich czele stali sołtysi (sato – osa), którzy byli odpowiedzialni za pilnowanie spisów ludności, przydzielanie ziemi i ściąganie podatków.

Japan prayer — Informacje o zdjęciu: Japanexperterna.se / Foter / CC BY-SA

Podatki do skarbu państwa płynęły z publicznych ziem, zwanymi też kokugaryō. Z powodu pojawiania się coraz liczniejszych ziem z immunitetem fiskalnym (za urzędy i rangi dworskie, za zasługi, jako szczególne wyróżnienie, darowizny dla świątyń) zaczęły uszczuplać wpływy skarbu państwa. W celu zapełnienia luki budżetowej rząd specjalnie podnosił podatki, wielu chłopów w celu uniknięcia nadmiernych obciążeń podatkowych, uciekało do prowincji, gdzie poborca podatkowy nie docierał zbyt często. Z tego też powodu pustoszały niektóre ziemie. Ten proces stopniowo nasilał się, prowadząc do osłabienia władzy cesarskiej.

Okres Nara (okres ten przypada na lata 710 – 794 n.e.) jest zwany stuleciem kobiet, gdyż z siedmiu panujących wówczas władców cztery były kobietami. Do tego jeszcze zwany jest również rządami buddyzmu, ponieważ buddyjska żarliwość kilkorga władców doprowadziła do rozkwitu buddyjskich instytucji, a kler tej religii osiągnął wielkie, a niektórych momentach destrukcyjne, wpływy na ośrodek władzy. Stało się to jedną z przyczyn przeniesienia w 784 roku stolicy do Nagaoki. W okresie Nara najsilniej w całych dziejach Japonii zaznaczyły się chińskie (także koreańskie) wpływy na dworze i wśród arystokracji, co przyczyniło się między innymi do rozkwitu architektury i sztuki sakralnej.

Wpływy innych krajów przy powstawaniu państwa japońskiego

Około V wieku n.e. królestwo Yamato obejmowało północną część Kiusiu, jak również zajęło południowy skrawek Korei, dzięki czemu miało kontakt z wysoko rozwiniętą cywilizacją chińską. Wówczas to Japończycy przyjęli chińskie pismo i dalszego rozprzestrzeniania się wpływów kultury chińskiej nie powstrzymała nawet utrata prowincji koreańskiej w połowie VI wieku Shintō jest rodzimą religią Japończyków, niemniej jednak już od końca tego samego wieku coraz więcej wiernych posiadał buddyzm.

Silent Sounds
Autor: Vincent_AF
Źródło: https://flic.kr/p/8qYBvk

Język japoński, którym mówi ponad 120 milionów ludzi, należy do języków wschodnioazjatyckich o nie ustalonej przynależności genetycznej. Pod względem budowy najbliższy jest koreańskiemu i językowi ainu. Z językami ałtańskimi łączy go pewna ilość cech strukturalnych. Warte uwagi jest to, że mimo rozpowszechnionego mniemania, język japoński nie jest spokrewniony z chińskim. Są to dwa różne i odległe od siebie pod względem pochodzenia oraz budowy. Łączy je tylko pewien zasób słownictwa, który został przejęty przez Japonię z Chin, a do tego jeszcze zapożyczone znaki pisane. W takim przypadku Japończycy w swoim języku mają współistnienie trzech nurtów cywilizacyjnych. Do leksykonu pojęć językowych można zaliczyć słowa pochodzenia japońskiego, jako oryginalne, sino – japońskie (są to pochodzenia chińskiego, lecz wymawiane po japońsku) oraz zapożyczenia z języków europejskich. Ostatnie to tak naprawdę pojawiły się jako ostatnie w późniejszych wiekach niż lata powstawania Japonii.

Tak jak wspominałem we wcześniejszym akapicie, język chiński jest tylko częściowo połączony z japońskim. Powodem jest to, że Japończycy w VII wieku nie znali jeszcze wtedy alfabetu sylabicznego i trzeba było dzieło wykonać przy pomocy ideogramów chińskich. A w tamtym czasie chcieli spisać wszystkie swoje mity w jedno miejsce. Przez to też zapożyczyli nie tylko znaki, ale też część słownictwa.

Definicje

Shintoizm nazywane jest też shintō, szintoizm. Tak naprawdę jest to japoński politeistyczny system religijny, według którego bóstwa, tak zwane kami, uosabiają siły natury, między innymi: słońce, księżyc, góry, wodę czy drzewa. Niektóre z nich zamieszkują przedmioty, na przykład: miecze, zwierciadła, inne mogą być ubóstwionymi przodkami. Kult kami łączy się ściśle z pojęciami świętego miejsca i świętego czasu.

Buddyzm (inna nazwa to: Buddha Dharma; pāli. Buddha Dhamma lub Buddha Sasana – Nauka Przebudzonego) jest to nonteistyczny system filozoficzny i religijny, którego założycielem i twórcą jego podstawowych założeń był żyjący od około 560 do 480 roku p.n.e. Siddhārtha Gautama (pāli. Siddhattha Gotama). Buddyzm jest zaliczany do religii dharmicznych oraz do religii nieteistycznych. Wiara ta opiera się na Czterech Szlachetnych Prawdach głoszonych przez Siddharthę Gautamę oraz na przedstawionej przez niego Ośmiorakiej Ścieżce, która prowadzić ma do ustania cierpienia. Słowo buddyzm zostało stworzone przez zachodnich uczonych stosunkowo niedawno. Wcześniej na Wschodzie używane były nazwy dharma, sasana lub buddhasasana.

Nonteizm (znane też jako nieteizm) jest to doktryna religijna, która nie afirmuje ani też nie neguje istnienia boga. Za religie nonteistyczne najczęściej uważa się: buddyzm i dżinizm, a także taoizm i konfucjanizm. Religie i filozofie nonteistyczne charakteryzują się przede wszystkim skupianiem dużej uwagi na właściwym życiu moralnym.

Język ajnuski znany także jako język ajnoski i jest to język o nieustalonej przynależności językowej, którym posługują się Ajnowie zamieszkujący japońską wyspę Hokkaido. Wykazuje pewne podobieństwo do języka niwchijskiego. Z tego względu niekiedy włączany bywa do grupy paleoazjatyckiej, które to pojęcie jednakże nie jest używane w znaczeniu językoznawczym, a jedynie etnologicznym[2]. Do początku XX w. językiem ajnuskim posługiwali się także mieszkańcy Sachalinu oraz Wysp Kurylskich. Ostatni człowiek posługujący się tą mową na Sachalinie zmarł w 1994 roku.