Po co powstały Łazienki Królewskie?
Każdy turysta zastanawia się po co pewnemu parkowi w Warszawie nazwa Łazienki Królewskie. Nie dla każdego jest to takie oczywiste. Z tego też powodu piszę ten tekst.
Podstawowe informacje o Łazienkach Królewskich
W celu późniejszego omawiania Łazienek Królewskich potrzebne jest posiadanie przynajmniej podstawowych informacji. Z tego też powodu umieszczam kilka podstawowych informacji.
Miejsce o na nazwie Łazienki Królewskie to tak naprawdę zespół pałacowo-ogrodowy w Warszawie założony w XVIII wieku przez Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ogólna nazwa pochodzi od barokowego pawilonu Łaźni, wzniesionego w latach 80. XVII wieku przez Stanisława Herakliusza Lubomirskiego i przebudowanego przez Stanisława Augusta Poniatowskiego na pałac Na Wyspie.
Natomiast w średniowieczu w miejscu Łazienek znajdował się zwierzyniec służący jako miejsce polowań książąt mazowieckich. W latach 80. XVII wieku ówczesny właściciel tego terenu, marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski, zbudował tam dwa pawilony: Ermitaż oraz bogato dekorowany pawilon Łaźni. Obydwa zostały zaprojektowane przez Tylmana z Gameren.
We wrześniu 1764 Ujazdów wraz ze zwierzyńcem został kupiony od Elżbiety (wdowy po Teodorze Lubomirskim) i jej syna Kacpra, przez Stanisława Augusta Poniatowskiego (w tamtym czasie jeszcze stolnika litewskiego). Przygotowując się do roli króla, szukał on poza miastem miejsca na swoją prywatną rezydencję. Na terenie dawnego zwierzyńca przeprowadzono prace melioracyjne i wykarczowano stare olchy. Jego przekształcanie w letnią rezydencję królewską – krajobrazowy park angielski ozdobiony pawilonami – rozpoczęto w 1774, po zarzuceniu rozpoczętego projektu przebudowy Zamku Ujazdowskiego.
Autor: piotrgorzko
Stanisław August Poniatowski, którego oficjalną siedzibą był należący do skarbu Rzeczypospolitej Zamek Królewski, przebywał w Łazienkach od końca maja do września. Król mieszkał w przebudowanym z pawilonu Łaźni pałacu Na Wyspie, rodzina królewska w Białym Domku, wyżsi urzędnicy dworscy w pałacu Myślewickim, a niżsi urzędnicy i służba – w Wielkiej Oficynie. Od czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego Łazienki były dostępne dla publiczności.
Po śmierci króla (1798) Łazienki przeszły na własność jego bratanka Józefa Poniatowskiego, który w 1808 za długi przekazał Belweder Onufremu Kickiemu. Po śmierci Poniatowskiego w 1813, Łazienki stały się własnością siostry księcia, Marii Teresy z Poniatowskich Tyszkiewiczowej. Ta w 1817 sprzedała je carowi Aleksandrowi I. W 1818 wydzielono z nich północno-zachodnią część ogrodu z przeznaczeniem na Ogród Botaniczny. Po zakupie w tym samym roku przez rząd Królestwa Polskiego Belwederu z przeznaczeniem na siedzibę wielkiego księcia Konstantego, został on ponownie połączony z Łazienkami.
Romanowowie kontynuowali prace w Łazienkach. Wzniesiono m.in. Świątynię Sybilli (ok. 1820 roku), Świątynię Egipską (1822 rok) i Koszary Kantonistów (1826 rok) oraz przebudowano Nową Kordegardę (1830 rok). W 1846 roku w przebudowanym zachodnim pawilonie pałacu Na Wyspie powstała cerkiew św. Aleksandra Newskiego. Do Łazienek przywieziono zakupioną w 1855 od Radziwiłłów z Nieborowa kolekcję drzew egzotycznych, na potrzeby, której wzniesiono specjalny pawilon. Jej najważniejszą część stanowił największy w Europie zbiór drzew pomarańczowych (ponad 100 sztuk, z których ok. 70 liczyło 300–400 lat). Pochodzącą z Drezna kolekcję Radziwiłłowie otrzymali od Augusta II Mocnego.
Po upadku powstania warszawskiego, w grudniu 1944, Niemcy oblali wnętrza pałacu Na Wyspie benzyną i podpalili. W ścianach częściowo spalonego budynku nawiercono otwory na dynamit, jednak nie wysadzono go w powietrze. Pożary zniszczyły także Ermitaż i Starą Kordegardę, a pałac Myślewicki, Biały Domek i Nową Pomarańczarnię zdewastowano. Zniszczono rośliny egzotyczne przechowywane w Starej i Nowej Pomarańczarni oraz uszkodzono niektóre rzeźby znajdujące się na terenie ogrodu
Łazienki Królewskie – informacje praktyczce
Tak jak opisywałem we wcześniejszej części to przed powstaniem pomysłu o kompleksie znanym wyglądzie oraz nazwie istniało coś innego. Był tutaj zwierzyniec do polowań dla możnowładców oraz elity szlacheckiej. Dzięki temu zapewnię przyszły król Stanisław August Poniatowski mógł w jakikolwiek zapoznać się z tym miejscem.
Tak naprawdę zanim Lubomirski przejął wspomniany zwierzyniec to pierwszy, wczesnobarokowy pałac wzniósł na terenie Ujazdowa król Zygmunt III Waza. Dzięki jego wzorowi wszystko poszło do przodu, co obecnie widzimy. Jakby nie to to tak naprawdę byśmy nie mieli obecnie tak wspaniałego kompleksu pałacowo-ogrodowego.
Sercem Łazienek znajduje się Pałac na Wyspie, służący niegdyś za letnią rezydencję króla. Pałac to przekształcona i rozbudowana Łaźnia Stanisława Lubomirskiego. Pałac na Wyspie można dziś śmiało zaliczyć do grona najwybitniejszych budowli okresu stanisławowskiego. W swojej letniej rezydencji król zgromadził wspaniałą kolekcję malarstwa oraz rzeźby z XVII i XVIII wieku. Bogato dekorowane wnętrza zostały poważnie uszkodzone w trakcie II wojny światowej, ale udało się je zrekonstruować.
Ciekawostką jest to, że obok Pałacu na Wyspie stoi Podchorążówka, służąca w XVIII wieku za kuchnię i budynek mieszkalny. To właśnie tutaj doszło do wybuchu powstania listopadowego, gdy Piotr Wysocki wezwał swoich podwładnych do walki z zaborcą.
Innymi ciekawostkami historycznymi jest to, że z Jazdowa rządzili książęta mazowieccy w czasie rozbicia dzielnicowego. Tu też swą rezydencję miały królowa Bona, a następnie Anna Jagiellonka.
Za sprawą architektów król przekształcił barokowy pawilon Łaźni w klasycystyczny Pałac na Wyspie., który to wzorowany na włoskich rozwiązaniach, jak Villa Borghese, Villa Albani, Villa Medici czy Villa Ludovisi, miał symbolizować marzenie o państwie idealnym, nowoczesnym i suwerennym. Natomiast architektura wraz z dekoracjami malarskimi i rzeźbiarskimi Pałacu na Wyspie stanowiły odbicie programu politycznego króla. W dekoracji Sali Balowej wyrażają się postępowe dążenia zaangażowanego w reformatorskie prace władcy oraz przekonanie o możliwej suwerenności Rzeczypospolitej. Stanisław August poprzez postaci Heraklesa Farnese i Apolla Belwederskiego, ustawione nad marmurowymi kominkami, przedstawia się jako król mądry i silny, dzięki któremu pokonany zostanie chaos panujący w Rzeczypospolitej, a społeczeństwo podniesie swą świadomość poprzez naukę i sztukę.
Stanisław August Poniatowski po swojej abdykacji w 1795 roku i internowaniu w Grodnie już nigdy nie miał ujrzeć ukończonej przebudowy barokowej jeszcze Rotundy Pałacu na Wyspie w Panteon władców polskich. Miejsce gloryfikacji zasług największych, według Stanisława Augusta, władców Polski, o czym zaświadczać miał łaciński napis obiegający wnętrze: UTILE MUNDO EDITI IN EXEMPLUM (tłumacząc na polski to: Na pożytek światu postawieni, jako wzór – cytat z X księgi Wojny domowej Lukana). Jego treść odnosiła się do czterech królów polskich, których posągi ustawiono w niszach: Kazimierza Wielkiego, Zygmunta I Starego, Stefana Batorego i Jana III Sobieskiego, oraz do trzech rzymskich imperatorów, których marmurowe popiersia umieszczono nad przejściami do sąsiednich sal: Trajana, Tytusa i Marka Aureliusza. W kopule Rotundy umieszczono tonda z wyobrażeniami czterech cnót wyróżniających dobrego władcę: Męstwo, Mądrość, Sprawiedliwość i Łaskawość.
Autor: Kamyq
Król zgromadził reprezentatywny zbiór malarstwa, rzeźby, grafiki i numizmatów, europejskich i polskich artystów. Kolekcja sztuki w połączeniu z architekturą tworzyły dzieło totalne mające w myśl królewskiej idei z 1792 roku stać się pierwszym publicznym nowoczesnym muzeum. Pośród królewskich kolekcji należy szczególnie wyróżnić dwie najważniejsze galerie – obrazów w Pałacu na Wyspie i galerię rzeźby w Starej Oranżerii. Najpełniejsze wyobrażenie o królewskiej kolekcji obrazów daje inwentarz z 1795 roku o nazwie Catalogue des Tableaux appartenant à Sa Maj. Le roi de Pologne 1795 (co w wolnym tłumaczeniu oznacza Katalog obrazów należących do Jego Królewskiej Mości Króla Rzeczypospolitej Polskiej 1795). W tej kolekcji jest 2289 dzieł najważniejszych artystów europejskich XVII i XVIII wieku, które eksponowane były w królewskich rezydencjach, głównie w Łazienkach i na Zamku Królewskim. Najliczniej reprezentowanymi malarzami byli artyści holenderscy. Wiele było również dzieł mistrzów flamandzkich i francuskich. Mniej licznie reprezentowana była sztuka niemiecka, angielska i włoska. Stanisław August, kształtując kolekcję, korzystał z rad swego najbardziej zaufanego doradcy – Marcello Bacciarellego, który opracował dlań długoletni program pozyskiwania dzieł sztuki. Powstała kolekcja obrazów o uniwersalnym charakterze, oparta na wzorcach rzymskich, drezdeńskich i wiedeńskich dworów. Prezentowana dziś w Pałacu na Wyspie królewska kolekcja obrazów Stanisława Augusta liczy 140 dzieł eksponowanych zgodnie z zasadami obowiązującymi w XVIII wieku.
Na królewską kolekcję rzeźby składały się zarówno posągi marmurowe, jak i gipsowe kopie najważniejszych dzieł starożytnych i nowożytnych. Najliczniej jednak reprezentowane były odlewy gipsowe – według inwentarza z 1795 roku było ich 563. W XVIII wieku jedną z najważniejszych podstaw edukacji i studiów artystycznych było kopiowanie rzeźb starożytnych.
Po śmierci Stanisława Augusta Łazienki Królewskie odziedziczył książę Józef Poniatowski, a następnie jego siostra Maria Teresa Tyszkiewiczowa. Poniatowscy w 1817 roku zdecydowali się na sprzedaż rezydencji. Car Rosji Aleksander I zakupił Łazienki – letnią siedzibę ostatniego króla Polski, teraz jako król Odrodzonego Królestwa Polskiego.
Przez blisko sto lat Łazienki Królewskie należały do carskiej rodziny Romanowów, a zarazem były jednym z ulubionych miejsc spacerów warszawian. W tym czasie Belweder przebudowany został na potrzeby namiestnika – wielkiego księcia Konstantego, a w 1846 roku do zachodniego skrzydła Pałacu na Wyspie dobudowana została kaplica cerkiewna. W dwudziestoleciu międzywojennym kaplicę przekształcono na katolicką, którą ostatecznie rozebrano dopiero po II wojnie światowej.
Łazienki Królewskie to jednak nie tylko klasycystyczna architektura i królewskie kolekcje dzieł sztuki, to również ukształtowane w różnych okresach i odmienne pod względem stylistycznym trzy historyczne ogrody: Ogród Królewski z XVIII wieku, Romantyczny z XIX wieku i Modernistyczny z XX wieku. Ogrody znajdują się obecnie w środku nowoczesnego miasta i zajmują łącznie 76 hektarów. Łazienki Królewskie sąsiadują również z Ogrodem Botanicznym, Agrykolą i Ogrodem Ujazdowskim, które wraz ze skarpą wiślaną ciągną się do Zamku Królewskiego i Cytadeli, tworząc w Warszawie niepowtarzalny zespół zielonego miasta.
Autor: adnovak
Łazienki Królewskie zgodnie z myślą Stanisława Augusta były wyrazem utopijnej wizji i marzenia o miejscu idealnym, w którym panuje sprawiedliwość, pokój, powszechna szczęśliwość, prostota i naturalność życia. W symboliczny sposób idee te były wyrażone poprzez ogród, Pałac na Wyspie i rozbudowany układ wodny. Stawy południowy z wyspą i mostek z kamienną kaskadą oraz staw północny zamknięty w perspektywie mostem z pomnikiem Jana III Sobieskiego wyznaczyły główne osie widokowe z Pałacu na Wyspie.
Czasy Stanisława Augusta to także wytyczenie głównej alei reprezentacyjnej i spacerowej Łazienek – Promenady Królewskiej łączącej Pałac na Wyspie z Białym Domkiem. Na jej skrzyżowaniu z Drogą Wilanowską, przemianowaną w 1780 roku na Aleję Chińską, wystawiono Most Chiński zwany również Bramą Chińską, będący wyrazem fascynacji Stanisława Augusta modną wówczas egzotyką Dalekiego Wschodu. Choć most ten został rozebrany w XIX wieku, to do XVIII-wiecznej mody na chinoiserie nawiązuje otwarty w 2014 roku Ogród Chiński, usytuowany w północnej części Alei Chińskiej z drewnianym pawilonem nad stawem, altaną i kamiennym mostkiem wkomponowanymi w naturalistyczny krajobraz. Oś widokową Promenady Królewskiej zamyka, stojące w pobliżu Białego Domku popiersie Stanisława Augusta.
